Τί σχέση έχουν τ’ αγριοράδικα με τους ανθρώπους; Ή για την ακρίβεια, τί σημαίνουν οι συνεχείς απόπειρες εξάλειψής τους; Τι μας διδάσκουν οι πρακτικές εξάλειψης των μη επιθυμητών ειδών για τον εαυτό μας; Τί είδους αντίληψη χτίζουν για τον κόσμο και κάθε τι έμβιο; Τί είδους κοινωνίες ή κουλτούρες νομιμοποιούν;
Ο Dunlap (2021), γράφοντας για τη σχέση μεταξύ γενοκτονικών και οικοκτονικών πρακτικών αναφέρεται στον όρο της “βιωμένης διαγραφής” (lived erasure), όπου οι άνθρωποι που ζουν σε ένα τόπο έχουν πλήρη άγνοια όσων υπήρξαν στην ίδια αυτή περιοχή κατά το παρελθόν: ανθρώπων και μη-ανθρώπων, πολιτισμικών και κοινωνικών πρακτικών, αλλά και των αισθητηριακών σχέσεων με τη φύση (όπως οι μυρωδιές, τα χρώματα ή ακόμα και τα συναισθήματα που γεννά ένας περίπατος σε μια συγκεκριμένη γειτονιά ή ένα συγκεκριμένο μονοπάτι). Θεωρεί μάλιστα ότι όταν μια τέτοια εξάλειψη φυσιολογικοποιείται, η γενοκτονική ή οικοκτονική πρακτική έχει πλέον ολοκληρώσει το στόχο της, καθώς απουσιάζουν οι κάτοικοι, οι παραδόσεις ή οι τρόποι που καθιστούσαν τον τόπο που περιδιαβαίνουμε αυτό που ήταν. Κανείς δε θυμάται. Ή αν θυμάται, η μνήμη αυτή αποτελεί μουσειακό αντικείμενο, απομένοντας ίσως ζωντανή αποκλειστικά ως αντικείμενο μελέτης. Κι έτσι, λόγω άγνοιας ή ακόμα και πρόθεσης καταλήγουμε να συμμετέχουμε ενεργά στη διαγραφή των Άλλων.
Θα παρατηρήσει κανείς ότι χρησιμοποιούμε παράλληλα τους όρους γενοκτονία και οικοκτονία. Ίσως επειδή η ρίζα (ή οι ρίζες) μεταξύ κοινωνικών και οικολογικών προβλημάτων είναι κοινή – είναι το ίδιο σύστημα, η ίδια οπτική θέασης του κόσμου που τα γεννά (Bookchin, 1982).
Ο Wolfe (2006) μάλιστα γράφει ότι οι κάθε λογής -κτονίες αφορούν κατασκευές και όχι συμβάντα. Για την ακρίβεια, πρόκειται για “Μηχανές Γενοκτονίας” (Genocide Machine), η οποία τίθεται σε λειτουργία προκειμένου να μπορούν οι κάθε λογής αποικιοπρακτικές πρακτικές να ενσωματώνουν τα τεχνολογικά μέσα για να επιτελέσουν το έργο τους, αλλά και τον ίδιο το φόβο. Οι Davis και Zannis (Dunlap, 2021) γράφουν ότι μια Μηχανή Γενοκτονίας «χαρακτηρίζεται από έναν διάχυτο, καταπιεσμένο φόβο, ο οποίος διαβρώνει εξίσου τις αξίες και την πνευματική υγεία των υποκείμενων ατόμων και των αποικιοκρατικών δυνάμεων».
Και αν οι γενοκτονικές/ οικοκτονικές κατασκευές αποτελούν διεργασίες και όχι συμβάντα (Rosenberg, 2012), πώς μπορούμε να εμβαθύνουμε στο δικό μας ρόλο εντός τους;
Ο Dunlap αναφέρεται στην ανάγκη λογοδοσίας, η οποία λαμβάνει χώρα όταν συνειδητά επιτρέπουμε στις κυρίαρχες αφηγήσεις που έχουμε ενσωματώσει ή/ και αναπαράγουμε να “διαβρωθούν” από εναλλακτικές επιστημολογίες, αυτόχθονες οπτικές αντίληψης της ζωής και καταστάσεις συνείδησης που καθρεφτίζουν την αναπόδραστη, αλληλένδετη σχέση μεταξύ ανθρώπινων και μη ανθρώπινων όντων. Ίσως να πρόκειται για μια προσέγγιση που επιτρέπει την ορατότητα δια της (δια)προσωπικής μαρτυρίας, ενώ παράλληλα αναγνωρίζει την αυθύπαρκτη αξία κάθε μορφής ζωής. Κατά τη διαδικασία αυτή, αναδύονται τρεις σημαντικές διεργασίες:
(α) η αυτόχθονη κατάσταση συνείδησης η οποία δεν αφορά μόνο την ιστορική πορεία ενός συγκεκριμένου λαού εντός ενός συγκεκριμένου τόπου, αλλά μια ευρύτερη διαδικασία αυτοχθονοποίησης, όπου η σχέση με τη γη διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ταυτότητα υποκειμένων και κοινοτήτων συνολικά (Taiaiake, 2023),
(β) κατά τη διαδικασία αυτή, όπου η γη και οι απορρέουσες εξ αυτής ανθρώπινες ταυτότητες επανακτούν κεντρικό ρόλο, η σχέση με τον κόσμο παύει να αφορά μια πολιτισμικά διαμεσολαβημένη κοσμοθεωρία (worldview), αλλά αντικαθίσταται από την αίσθησή του (world-sense). Στην περίπτωση αυτή, ο εαυτός δεν κοιτά απλώς προς τα έξω, αλλά αντίθετα βιώνει τη σχέση αυτή εκ των έσω κι εκ του σώματος (Oyĕwùmí στις Batacharya & Wong, 2018).
(γ) Και τέλος, η δυνατότητα μιας βιωματικής αντίληψης του κόσμου σχετίζεται ίσως με αυτό που ο Mbembe (2024) αποκαλεί “πλανητική συνείδηση”, η οποία αν και βαθύτατα πολιτική και αλληλέγγυα προς κάθε μορφή ζωής γενικά, προϋποθέτει την έννοια της επανόρθωσης, αλλά και της επισκευής/ αποκατάστασης όσων έχουν διαλυθεί (Fanon, 2018).
***
[Η φωτογραφία που επιλέχθηκε απεικονίζει αγριοράδικα (Taraxacum officinale). Τα αγριοράδικα χαρίζουν τη θεραπευτική τους δύναμη απλόχερα.
Τα φύλλα τους προλαμβάνουν την οστεοπόρωση, υποβοηθούν την αύξηση της οστικής μάζας και την επούλωση καταγμάτων. Λειτουργούν διουρητικά και χρησιμοποιούνται συχνά σε φόρμουλες για την αντιμετώπιση της αυξημένης αρτηριακής πίεσης.
Η ρίζα τους βελτιώνει την πέψη και τη λειτουργία ζωτικών οργάνων όπως το στομάχι, το έντερο, το πάγκρεας, το συκώτι και τη χοληδόχο κύστη.
Τέλος, τα άνθη τους αξιοποιούνται ως παυσίπονο, για τη χαλάρωση των τεταμένων μυών και την ανακούφιση των νεύρων, ενώ συνεισφέρουν στην υγεία των ματιών ενισχύοντας την όραση (Χριστοφοράτου, 2022).
Τα αγριοράδικα δεν ανήκουν μόνο στους ανθρώπους. Πολλοί επικονιαστές τρέφονται με τ’ αγριοράδικα κι έτσι επιβιώνουν, υποστηρίζοντας κατά προέκταση τη δική μας επιβίωση, όπως και την επιβίωση πολλών μη ανθρώπινων Άλλων.
Τα αγριοράδικα κουβαλούν μαζί τους ένα σωρό πολιτισμικές πρακτικές, όπως παιχνίδια και μύθους.
Τα αγριοράδικα ανήκουν στον εαυτό τους. Απολαμβάνουν μια καλή λιακάδα και μιαν εξίσου καλή βροχή. Πιο πολύ όμως απολαμβάνουν το χορό: οι σπόροι τους έχουν τη “μαγική” ικανότητα να επιπλέουν στον αέρα, χαρτογραφώντας με τον τρόπο αυτό τις ανεπαίσθητες, εφήμερες ριπές του. Τα αγριοράδικα, με τη λαμπρότητα που τα χαρακτηρίζει, παραπέμπουν στον ήλιο και άρα στη δύναμη της ζωής, κοσμώντας αγρούς και περιβόλια με κίτρινο χρώμα.
Δύσκολα όμως βρίσκουν μια θέση στους κήπους μας: διαταρράσουν δημιουργικά την αξία της ομοιομορφίας που επιδιώκουν οι σύγχρονοι πολιτισμοί μας και δεν θεωρούνται αποδοτικά βάσει του τεχνο-καπιταλιστικού μοντέλου της εποχής μας. Ενός μοντέλου που εντάσσει την τεχνολογία “δημιουργικά” για να κυοφορήσει νέες μορφές ελέγχου, την παραγωγή χάριν κέρδους (για τους λίγους) και τη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια συγκεκριμένων συμφερόντων. Είναι το ίδιο μοντέλο που σε μια προηγούμενη (αν και όχι απελθούσα) εκδοχή του δημιούργησε τις φυτείες και κατ’ επέκταση τη δουλεία (Haraway & Tsing, 2019). Διότι η δουλεία των ανθρώπων και των μη ανθρώπων είναι συνδεδεμένη και αφορά και τα φυτά, τα ζώα και ναι: τ’ αγριοράδικα. Μόνο που σπάνια αντιλαμβανόμαστε τη σύνδεση μεταξύ καλλιέργειας και κοινωνικών συστημάτων. Η μονοκαλλιέργεια των γαιών και ο εξαναγκασμός τους σε συνεχή παραγωγή στηρίζεται στην ίδια αντίληψη που φυσιολογικοποιεί τον εξαναγκασμό ή τη μαζική θανάτωση ανθρώπων (και μη) στο όνομα αυτής ή της άλλης ιδέας. Ή όπως πολύ καλά λένε οι Haraway και Tsing (2019:10), «η φυτεία μας μεταφέρει σε μια συγκυρία πειθάρχησης των ανθρώπων και πειθάρχησης των φυτών. […] Πιστεύω ότι μία όψη μετασχηματισμού του τόπου μέσω της φυτείας δεν έχει απλώς να κάνει με τη μη βιωσιμότητα, αλλά με την έννοια της πλήρους εξόντωσης.»
Όμως η γη καλλιεργεί το απροσδόκητο διδάσκοντάς μας – θελημένα ή αθέλητα – την αξία του. Κι ενώ τ’ αγριοράδικα κόβονται, ξεπατώνονται, ξεριζώνονται, ψεκάζονται με κάθε λογής χημικά, επιμένουν να αντιστέκονται, να επιβιώνουν ξανά και ξανά. Κάθε άνοιξη, κάθε καλοκαίρι, κάθε φθινόπωρο, ίσως και κάποιους χειμώνες στα νοτιότερα κλίματα. Ο “πόλεμος” των ανθρώπων ενάντιον τους παραπέμπει σε μια κατάσταση του νου σχεδόν ταυτοτική. Και κάθε τυχόν ομοιότητα με τις πολλαπλές γενοκτονικές/ οικοκτονικές πρακτικές της πραγματικότητας που – περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά – συνδημιουργούμε και βιώνουμε, σίγουρα δεν είναι καθόλου τυχαία. Αποτελούν άλλωστε όλες έκφραση ενός συγκεκριμένου τρόπο συσχέτισης με τον κόσμο.]
Πηγές:
- Batacharya, S. & Wong, Y.-L. R. (eds.) (2018). Sharing Breath: Embodied Learning & Decolonization. Athabasca University Press, Edmonton:CA.
- Bookchin, Μ. (1982). The Ecology of Freedom: The Emergence and Dissolution of Hierarchy. Cheshire Books, Palo Alto, CA.
- Dunlap, A. (2021). The Politics of Ecocide, Genocide and Megaprojects: Interrogating Natural Resource Extraction, Identity & the Normalization of Erasure.
Journal of Genocide Research, 23(2), pp 57-80. (Διαθέσιμο στις 19/08/2024 εδώ.) - Fanon, F. (2018). Writings on Alienation and Freedom. Bloomsbury, London:UK.
- Haraway, D., Tsing, A. & Mitman, G. (2019). Reflections on the Plantacionocene: A Conversation with Donna Haraway & Anna Tsing, Moderated by Gregg Mitman. Edge Effects Magazine με την υποστήριξη του Κέντρου για την Κουλτούρα, την Ιστορία και το Περιβάλλον του Ινστιτούτου Νέλσον στο Πανεπιστήμιο Wisconsin-Madison (Διαθέσιμο στις 19/08/2024 εδώ.)
- Mbembe, A. (2024). Brutalism. Duke University Press, Durham:NC.
- Rosenberg, Sheri P. (2012). “Genocide Is a Process, Not an Event,” Genocide Studies & Prevention: An International Journal: 7(1), pp 16-22. (Διαθέσιμο στις 20/08/2024 εδώ.)
- Taiaiake, A. (2023). It’s All About the Land: Collected Talks & Interviews of Indigenous Resurgence. University of Toronto Press, Toronto:CA.
- Χριστοφοράτου, Ε. (2022). Ταραξάκο, Taraxacum officinale. Μπλογκ Νεραϊδονήματα. (Προσβάσιμο στις 21/08/2024 εδώ.)
