Οι ιστορίες που επιλέγουμε να αφηγηθούμε και ο τρόπος που τις αφηγούμαστε αποτελούν συνειδητές δράσεις. Κάθε διάλογος – γραπτός ή προφορικός, με λέξεις, κινήσεις ή πράξεις – αποτελεί διαδικασία κατά την οποία επιλέγουμε ρόλους, αναπαράγουμε ταυτότητες για να αφηγηθούμε κάτι συγκεκριμένο, σχηματίζοντας παράλληλα μια ορισμένη εκδοχή του κόσμου. Σκεφτείτε για παράδειγμα την έννοια του τέρατος και πως η ύπαρξή του στις ιστορίες που αφηγούμαστε αναπαράγει έναν κόσμο όπου το αδιανόητο συμβαίνει πάντοτε εκτός ανθρώπινης κλίμακας και ποτέ εντός της ή ως εκδοχή των σχέσεων μεταξύ μας.
Η δυνατότητα επιλογής αφηγήματος, ρόλου και ταυτότητας, υποδηλώνουν ένα είδος δύναμης – κοινωνικής, ψυχολογικής ή άλλης. Σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό (και χωρίς να αμφισβητεί κανείς τις υφιστάμενες κοινωνικές ανισότητες ή τις συστηματικές πολλαπλές περιθωριοποιήσεις), όλοι οι άνθρωποι διαπραγματεύονται το πως τοποθετούν τον εαυτό τους εντός των κοινοτικών και ευρύτερων πλαισίων διαβίωσής τους, ερμηνεύοντας με συγκεκριμένο τρόπο τη ζωή τους.
Κάποιες φορές, η δύναμη αυτή ενδέχεται να συγκαλύπτεται με ενεργητικό τρόπο – ως πρακτική επιβίωσης όταν νιώθουμε ότι το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο ενδεχομένως απειλεί ή αγνοεί σταθερά τη φωνή μας. Στην περίπτωση αυτή, οι ιστορίες αναδύονται ως έμμεσες πράξεις, υπονοούν αντί να εκφράζονται ανοιχτά.
Τί θεωρούμε άξιο προς αφήγηση; Ποιοί ρόλοι αναδύονται συχνότερα στις αφηγήσεις μας; Ποιές αξίες αναπαράγονται μέσα από ρόλους, στάσεις ζωής και περιστατικά; (Σε θεσμικό επίπεδο, τα νέα που αναπαράγουμε -δείτε για παράδειγμα της ειδήσεις- διαδραματίζουν μια παρόμοια λειτουργία.) Ποιές ιστορίες αφηγούμαστε περισσότερο; Ποιές είναι οι κοινωνικές αφηγήσεις των καιρών μας, όπως διαμορφώνονται στο χώρο και το χρόνο;
Αφηγούμαστε με λέξεις, αλλά και με τα σώματά μας, με νεύματα, ήχους, εκφράσεις, εντός ενός πλέγματος πολλαπλών σχέσεων. Φυσικά, η έννοια της αφήγησης, εμπεριέχει και την ακρόαση. Τους τρόπους με τους οποίους ακούμε ή αφουγκραζόμαστε τις αφηγήσεις των Άλλων (και κατά προέκταση τις εντάσσουμε λιγότερο ή περισσότερο στις δικές μας αφηγήσεις του εαυτού μας). Κατά ένα τρόπο κάθε αφήγηση, αλλά και κάθε πράξη ακρόασης συνιστά μια βαθύτατα πολιτική πράξη, η οποία συγκροτεί τόσο εμάς, όσο και τους άλλους γύρω μας. Συγκροτούμε και συγκροτούμαστε από τον κόσμο ολόκληρο σε μια διαδικασία αμοιβαιότητας.
Ας σταθούμε για μια στιγμή στην ακρόαση επειδή συχνά την παραβλέπουμε ως διεργασία: στις μικρές, καθημερινές ιστορίες που ανταλλάσσουμε, στους ήχους των αυτοκινήτων, στη βροχή όπως πέφτει τα παράθυρα, στον αέρα, στα περπατήματα των άλλων στο σπίτι, στα σκυλιά που γαβγίζουν στο δρόμο, στη σιγή του χιονιού αργά το βράδυ, στα φύλλα της λεύκας, στα κελαηδήματα των πουλιών, στα πληκτρολόγημα των δαχτύλων μας σε μια συσκευή, στο νερό που τρέχει από τη βρύση. Όλα αυτά αφηγούνται την ιστορία της κοινής μας ζωής.
Παραδείγματα αφηγηματικών καταγραφών βασισμένων στη συλλογή ήχων θα βρείτε στο έργο της Hildegard Westerkamp. Η ίδια αναφέρεται σε ηχοτοπία και ηχητικούς περιπάτους. Ακροαστείτε ένα παράδειγμα εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=n-U8iTyqKRA
(Η φωτογραφία προέρχεται από την ιστοσελίδα της Hildegard Westerkamp.)
